Al een paar weken horen we ze weer. De Gierzwaluwen zijn terug in de stad. Maar waar broeden ze eigenlijk? Gert de Jong doet al bijna 10 jaar onderzoek naar de broedplaatsen van gebouwenbroeders en de effectiviteit van nestkasten. Ik fiets een avond met hem mee, op verkenning naar Zuidoost. Ook daar broedt deze luidruchtige luchtacrobaat.
Alle nesten op een online kaart
Mussen, Spreeuwen en Gierzwaluwen
Wie Gierzwaluwen inventariseert kan gelijk de Huismussen en Spreeuwen meepakken, ontdekte Gert. Die gebruiken namelijk vaak hetzelfde type broedplaats: holtes in gebouwen. Op nieuwe plekken zijn Huismussen er vaak als de kippen bij. Ook Spreeuwen, die iets later broeden ontdekken ze snel. Rondvliegende Gierzwaluwen zien dat en komen er jaren later ook broeden. Als het moet pakken ze de nestplaatsen af. De Gierzwaluw breidt z’n broedgebied niet snel uit en is enorm plaatstrouw. Als een nest eenmaal in gebruik is zal dat niet snel veranderen. Daarom is het belangrijk om deze nesten goed te beschermen.
Online broedplaatsenkaart
Het onderzoeksbureau van Gert de Jong werkt sinds 2013 in opdracht van de gemeente Amsterdam. Amstelveen en Diemen volgden snel. In de eerste vijf onderzoeksjaren is het hele gebied wijk voor wijk uitgekamd en geïnventariseerd. De tweede monitoringsronde is in 2022 bijna voltooid, dit broedseizoen staan Zuidoost en Waterland op het programma. Het leuke is dat iedereen ook alle resultaten kan bekijken op maps.amsterdam.nl/vogels/. Zo zie je meteen waar in jouw buurt Gierzwaluwen broeden. Wil je Gert helpen? Check dan of de broedplekken die jij kent al op de kaart staan.
Boeidelen, gevelpannen en nestkasten
In de oude stad broeden Gierzwaluwen van oorsprong voornamelijk onder het boeideel (houten dakrand boven de pannen) van platte daken. Toen de pannen bij renovaties steeds vaker vervangen werden door bitumen shingles verdwenen er veel broedplaatsen. En hele kolonies vogels. In de jaren negentig kwam er daarom subsidie beschikbaar voor het plaatsen van nestkasten. Gelukkig zijn holtebroeders inventief. In naoorlogse bebouwing vinden ze vaak een plek onder gevelpannen, die aan de rand van een pand over de buitenmuur steken, of in andere gevonden kieren en ruimtes. In dakgoten bijvoorbeeld.
Gert de Jong inventariseert in Zuidoost
Foto: Tycho Fokkema
Oude nestkasten nu succesvol
Na eerdere afnames is de populatie Gierzwaluwen binnen de ring nu stabiel. Buiten de ring lijkt de populatie te groeien, vertelt Gert. Het meest opmerkelijke is dat de oudere nestkastprojecten het nu ineens goed doen: het aantal bezette nestkasten is in vijf jaar bijna verdubbeld. Verder wordt er gebroed in oudere bouw, of incidenteel in nieuwbouw waar holtebroeders toch een plekje vinden. Sinds de crisis van 2008/2009 zijn er maar weinig nestkasten aangebracht in nieuwbouw. Een gemiste kans, vindt Gert.
Gierzwaluwen in de Bijlmer
Maar waar broeden ze dan wel in Zuidoost? De klassieke oude Bijlmerflats hebben in het plafond van de bovenste galerijen lange, brede kieren. In Daalwijk zien we tientallen zwaluwen in- en uitvliegen. In de door hemzelf ontwikkelde app noteert Gert het gedrag en de aantallen. Koen Wonders heeft deze buurt eerder helemaal geïnventariseerd, dus we kunnen vergelijken. We zien Gierzwaluwen op nieuwe plekken invliegen, het ziet er goed uit!
Nieuwbouw op de Bijlmerdreef
Daarna gaan we naar de Bijlmerdreef. Er is hier het laatste decennium enorm veel nieuwbouw gerealiseerd, zonder ook maar één nestkast. Maar zijn wel drie blokken met voor holtebroeders aantrekkelijk ontworpen raamkozijnen. We zien en horen al Mussen en Spreeuwen, zouden er dit jaar ook Gierzwaluwen broeden? We zien ze wel rondcirkelen, maar nog geen holtes aantikken of invliegen. Toch is de kans groot, en Gert verwacht dat hij straks in juni en juli hier de eerste Gierzwaluwnesten kan noteren.
Een Gierzwaluw bij Daalwijk
Foto: Koen Wonders
Onderzoeksteam
Gert doet het onderzoek niet alleen. In het begin leerde hij veel van de mensen
van de Gierzwaluwwerkgroep. Daarna, in de eerste onderzoeksperiode, was
huidig stadsecoloog en VWGA-lid Koen Wonders drie jaar lang zijn vaste maatje.
Koen heeft Zuidoost en Nieuw-West voor zijn rekening genomen. Ook nu heeft
Gert een aantal vrijwilligers/assistenten, maar dat zijn er eigenlijk niet genoeg.
Wil je ook helpen?
Ook als burger kun je Gert helpen, de eerste jaren deed hij oproepen aan bewoners om nesten te melden. Met sommigen heeft hij nog regelmatig contact over ‘hun’ Gierzwaluwen. Dit jaar onderzoekt Gert de Jong Zuidoost en Waterland. Als je daar een broedende/invliegende gierzwaluw weet, kun je dat melden via gierzwaluw.amsterdam@gmail.com. Vooral actieve nesten, die niet op maps.amsterdam.nl/vogels/ staan, zijn interessant. Check dus de kaart! Graag het precieze adres doorgeven. Vliegende gierzwaluwen liever niet melden, want deze kilometervreters kunnen echt overal rondvliegen!
Vrijdagexcursies in jouw buurt
De Gierzwaluwwerkgroep, waar Gerts passie en onderzoek zijn oorsprong heeft,
organiseert elk jaar fietsexcursies in Amsterdam. Iedere vrijdag tussen 27 mei en
15 juli start er om 20:30 een excursie. Het programma: 27/5 Oud-West, 3/6 De
Pijp, 10/6 Oud-Zuid, 17/6 Postjesbuurt, 24/6 Jordaan, 1/7 Nieuw-West, 8/7
Westelijke Eilanden en 15/7 Plantagebuurt. Kijk hier voor meer info.
